Ο ταπεινός στην εμφάνιση και το μέγεθος ναΐσκος των Αγίων Θεοδώρων στον Ανάλατο που γιορτάζει σήμερα, είναι σημαντικός σε συμβολισμούς και παραδόσεις.
Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων στη Νέα Σμύρνη
Ο παλαιοημερολογίτικος ναΐσκος των Αγίων Θεοδώρων βρίσκεται στη θέση Ανάλατος και συγκεκριμένα στην οδό Υπερείδου κοντά στο γήπεδο του Πανιωνίου -σχεδόν κρυμμένος από τα μάτια των περαστικών μέσα σε ένα σύμπλεγμα από άχτιστα οικόπεδα με πλούσια βλάστηση.
Ο χώρος περιμετρικά του Ι.Ν.
Ο ναός αυτός κτίστηκε πάνω σε αρχαία ερείπια και αποτελεί ιδιοκτησία της οικογένειας Τατάκη. Έξω από τον ναό υπάρχει μία βρύση με μια μαρμάρινη πλάκα που γράφει: «Τη βρύση αυτή έφτιαξαν οι Γιώργης Τατάκης, Ηλίας και Θόδωρος Καντζιλιέρης, Γιάννης Βεδεράκης, Κώστας Δημόπουλος, Ανδρέας Γαλανάκης και ο Δήμαρχος Μπάμπης Μπεχλιβανίδης τον Οκτώβρη του 1982, Εφημερεύοντος Αρχιμ. Παγκρατίου για να ξεδιψάνε οι οδοιπόροι και τα πουλιά».
Η βρύση με την επιγραφή
Σύμφωνα με μαρτυρίες ο ναός είχε ανεγερθεί στα βυζαντινά χρόνια και είχε ερειπωθεί στα χρόνια της μεγάλης Εθνεγερσίας. Η εκκλησία πρέπει να ανακαινίστηκε στις αρχές της δεκαετίας 1880 από τον Χρουσάκη, ο οποίος δημιούργησε εκεί ένα οργανωμένο αγρόκτημα με βουστάσια.
Η Φαληρική Οδός και ο βωμός στο «Αγνώστω Θεώ»
Κάποτε περνούσε από την περιοχή του ναού αυτού ένας σημαντικός αρχαίος δρόμος που ένωνε την Αθήνα με τον φαληρικό όρμο. Τμήμα του ταυτίζεται με τις σημερινές οδούς Απόλλωνος, Ηούς, Ανδρομάχης και Όθωνος του Παλαιού Φαλήρου και λεγόταν Φαληρική οδός. Στην αριστερή πλευρά όσων κατέβαιναν προς Φάληρο βρισκόταν ο ναΐσκος των Αγίων Θεοδώρων. Όταν δημιουργήθηκε η λεωφόρος Συγγρού ουσιαστικά καταργήθηκε η Φαληρική οδός.
Σ’ αυτή τη διαδρομή η περιοχή των Αγίων Θεοδώρων ήταν σημαντικός σταθμός, καθώς σύμφωνα με τους ερευνητές Α. Αρβανιτόπουλο και Κ. Μπίρη, εκεί τοποθετείται ο βωμός στο «Αγνώστω Θεώ» που αναφέρει ο Παυσανίας στο έργο του Αττικά: «...βωμοί δε θεών τε ονομαζομένων Αγνώστων» (Αττικά 1.1.4). Αναφορά κάνει και ο Ευαγγελιστής Λουκάς (Πράξεις 17:23), ότι ο Απόστολος Παύλος είδε στην Αθήνα βωμό αφιερωμένο στον Άγνωστο Θεό.
Η Μάχη του Αναλάτου
Όποιος βρεθεί στην οδό Υπερείδου θα αισθανθεί σα να βρίσκεται στη Νέα Σμύρνη μιας άλλης εποχής. Θα νιώσει την παρουσία των προσκυνητών που πέρασαν από το σημείο στο διάβα των αιώνων, αλλά και κάτι ακόμα... Ο ναΐσκος αυτός γεννά «μύχιον άλγος» σε κάθε Έλληνα και ιδιαιτέρως στους Αθηναίους, διότι εκεί είχε συμβεί η πανωλεθρία της 25ης Απριλίου 1827. Μια πανωλεθρία που είχε ως συνέπεια την παράδοση της Ακρόπολης, περίπου έναν μήνα αργότερα, στις 24 Μαΐου 1827.
«Μάχη εις Ανάλατον». Πίνακας Ι. Μακρυγιάννη – Π. Ζωγράφου
Στη μάχη εκείνη, τη Μάχη του Αναλάτου, όπως έμεινε στην ιστορία, σκοτώθηκαν σπουδαίοι άνδρες.
Ανάμεσά τους ο Συμεών Ζαχαρίτσας, ο Λάμπρος Βέικος, ο Αθανάσιος Τούσας, ο Γεώργιος Τζαβέλας, ο Φώτος Φωτομάρας και ο Ιωάννης Νοταράς, το αποκαλούμενο «Αρχοντόπουλο». Επίσης σκοτώθηκε ο αρχηγός του Τακτικού Χαράλαμπου Ιγγλέση με 180 στρατιώτες. Διασώθηκαν μόλις 24 άνδρες και μόνον οκτώ από τους δώδεκα φιλέλληνες. Συνολικά σφαγιάστηκαν γύρω στους χίλιους άνδρες, εκ των οποίων οι 120 ήταν Αθηναίοι.
Συνελήφθησαν όμως και πολλοί αιχμάλωτοι: Οι Γεώργιος Δράκος, Δημήτριος Καλλέργης, Γεώργιος Τσελεπής, Αθανάσιος Λέκκας και πολλοί άλλοι. Από τους αρχηγούς των Σωμάτων σώθηκαν μόνον οι Ιωάννης Μακρυγιάννης, Κωνσταντίνος Μπότσαρης και Νικόλαος Ζέρβας.
Το πηγάδι και τα Ψυχοσάββατα
Γι’ αυτό όσοι ζούσαν έως τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, γέροι πια, πήγαιναν ανήμερα των Αγίων Θεοδώρων στην περιοχή και έδειχναν στους επισκέπτες τη θέση που είχε φονευτεί ο κάθε άνδρας. Σωζόταν δε ακόμη και το πηγάδι όπου είχε κατακρεουργηθεί το Αρχοντόπουλο και το οποίο έλεγαν ότι συνδεόταν με το μεγάλο φρέαρ των Αγίων Θεοδώρων. Η παράδοση μάλιστα ήθελε στα βάθη των φρεάτων να συναντώνται οι στεναγμοί των θυμάτων! Η θέση αυτή λοιπόν καταγραφόταν ως το ιερό νεκροταφείο όπου μπορούσαν να πηγαίνουν τα Ψυχοσάββατα οι Αθηναίοι για να θρηνήσουν. Ένα ανοικτό νεκροταφείο στα χώματα του οποίου είναι διεσπαρμένα τα οστά τόσων ηρώων.
Στο πηγάδι αυτό σταματούσαν όμως και οι οδοιπόροι από το Φάληρο προς την Αθήνα για να ξεδιψάσουν. Κοντά στο ναό υπάρχει και σήμερα ένα πηγάδι που πολλοί πιστεύουν ότι είναι το ίδιο με τότε.
Το πηγάδι στην άκρη του οικοπέδου