Δικαιοσύνη, Επιείκεια και η Υπόθεση Κουφοντίνα
Σε μια δημοκρατική κοινωνία, σε ένα κράτος δικαίου, η διεκδίκηση της συνταγματικότητας ενός νόμου ή της νομιμότητας μιας απόφασης, γίνεται με όρους νομιμότητας. Δηλαδή, ο έλεγχος της συνταγματικότητας ενός νόμου ή της νομιμότητας μιας απόφασης της διοίκησης, γίνεται με τον τρόπο που προβλέπει το ίδιο το σύνταγμα και οι νόμοι, δεν γίνεται με αυτοδικία, δεν γίνεται με ανυπακοή.
Η πολιτική ανυπακοή, στη σύγχρονη ιστορία έχει συνδεθεί και "νομιμοποιηθεί" στη συνείδηση της δημοκρατικής τάξης, με τη διεκδίκηση ύψιστων αξιών όπως είναι η απελευθέρωση μιας χώρας από κατοχή, η κατάργηση του αποκρουστικού θεσμού της δουλείας, η κατάργηση του απαρτχάιντ κλπ.
Η επίκληση αυτών των ιστορικών ανυπακοών για να διεκδικηθεί η ...μείωση της τιμής των διοδίων ή η επιλογή της φυλακής κράτησης, μάλλον ευτελίζει αυτές τις μεγάλες και φωτεινές στιγμές της ανθρωπότητας.
Βέβαια, μέσα στους όρους νομιμότητας είναι και η πολιτική διεκδίκηση της αλλαγής της -όποιας- νομιμότητας εμποδίζει την ικανοποίηση ενός αιτήματος. Να πιεστεί πολιτικά, δηλαδή, η όποια κυβέρνηση και να αλλάξει τους όρους της νομιμότητας. Να γίνει νόμιμο ένα αίτημα, εκτός από δίκαιο -αν είναι δίκαιο.
Για παράδειγμα, στην υπόθεση Ρωμανού, το 2014, το αίτημά του για παρακολούθηση των μαθημάτων στην σχολή του όταν ήταν στη φυλακή, ικανοποιήθηκε με νομοθετική πρωτοβουλία που άλλαξε τη σχετική διάταξη και επέτρεψε αυτό να γίνει με τρόπο σύννομο.
Όσοι πιστεύουν ότι το αίτημά τους είναι νόμιμο, ας το διεκδικήσουν δια της ...νομίμου οδού.
Η επιείκεια είναι το βάθρο πάνω στο οποίο στήνεται όλο το δικαιακό σύστημα μιας φιλελεύθερης κοινωνίας. Όλη η προσπάθεια του Τζων Ρωλς* να περιγράψει την έννοια αυτή της επιείκειας εκφράζει την αγωνία του στο να μεταφερθεί σωστά στον κάθε νόμο, αυτή η έννοια της επιείκειας. Δεν την χειρίζεται ως εργαλείο πολιτικής διαπραγμάτευσης.
Η επιείκεια να διαπερνά το νόμο και όχι να προκύπτει δια της παράκαμψης του νόμου.
"Η δικαιοσύνη ως επιείκεια εξαγγέλλει ότι τα ελεύθερα και ίσα πρόσωπα πρέπει οπωσδήποτε να αντιπαρατίθενται με τρόπο επιεική στο πλαίσιο αυτών των συνθηκών, και σε κανένα από αυτά να μην παρέχονται μεγαλύτερα διαπραγματευτικά πλεονεκτήματα απ' ό,τι στα υπόλοιπα... πρέπει να αποκλειστούν εντελώς φαινόμενα, όπως η απειλή χρήσης βίας ή καταναγκασμού ή η παραπλάνηση και η απάτη".
(Για μια εξαντλητική ανάλυση του θέματος, παραπέμπω στα 2 βασικά του πονήματα, ‘Θεωρία της δικαιοσύνης’, και ‘Πολιτικός φιλελευθερισμός’).
Για τον Κουφοντίνα ο λόγος
Έχω ακούσει δύο βασικούς λόγους, από καλοπροαίρετους ανθρώπους, που υποστηρίζουν την άποψη ότι το κράτος πρέπει να υποχωρήσει.
Αναφέρομαι μόνον στους "καλοπροαίρετους", δηλαδή σε αυτούς που έχουν λύσει απολύτως τη -μη- σχέση τους με την τρομοκρατία. Δεν ασχολούμαι με τους αλληλέγγυους στον "αγωνιστή Κουφοντίνα".
Ο ένας είναι ο ανθρωπιστικός, να μην αφεθεί να πεθάνει ένας άνθρωπος έστω και αν αυτός είναι ένας δολοφόνος κατά συρροή. Συμφωνώ, αλλά αυτό μπορεί να γίνει και με την υποχρεωτική σίτιση, όπως παρήγγειλε ο εισαγγελέας. Επί αυτού έχει αποφανθεί το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Ευρώπης για πολλές ανάλογες περιπτώσεις.
Ο άλλος λόγος είναι να μην γίνει ήρωας δια του θανάτου του. Φοβάμαι ότι θα γίνει μεγαλύτερος ήρωας δια της "νίκης" του, στη διελκυστίνδα αυτή με το κράτος δικαίου. Τους "νίκησε" επί 30 χρόνια στην παρανομία, τους νικάει τώρα και στη νομιμότητα!
Η γνώμη μου είναι αυτή: όχι υποχώρηση σε ένα παράνομο αίτημα και υποχρεωτική σίτιση, ώστε να μην πεθάνει.
Για το νόμιμο του αιτήματος του
Αν επιστρέψει στον Κορυδαλλό, την άλλη μέρα μπορεί να μεταφερθεί σε οποιαδήποτε άλλη φυλακή, όπως και όλοι οι άλλοι κρατούμενοι του Κορυδαλλού; Προφανώς μπορεί. Άρα, δεν είναι αυτή η έννοια της διάταξης, αλλά να επιστρέψει, μετά τις αγροτικές φυλακές, στο καθεστώς κράτησης της προηγούμενης φυλακής του και μάλιστα, με την αλλαγή του σχετικού νόμου, σε φυλακές υψίστης ασφαλείας, όπως προβλέπεται για καταδικασμένους για τρομοκρατία. Οι δικαστικές φυλακές του Κορυδαλλού έχουν πλέον μετατραπεί σε φυλακές για προφυλακισμένους, μόνο -και όχι για καταδικασμένους τελεσίδικα.
Στον Κορυδαλλό που ήτανε, πήγε με βάση κάποια ρητή διάταξη ότι έπρεπε να πάει εκεί και πουθενά αλλού; Προφανώς όχι, θα μπορούσαν να το στείλουν οπουδήποτε. Επομένως γιατί να μην μπορεί να μεταφερθεί και τώρα σε μια άλλη φυλακή; Ή όποιος πάει σε αγροτική φυλακή, αποκτά ειδικά προνόμια, να επιλέγει στη συνέχεια ο ίδιος φυλακή;
Αν επέστρεφε στον Κορυδαλλό, θα μπορούσε να μεταφερθεί, από την επομένη, κάπου αλλού. Ο Κουφοντίνας δεν διεκδικεί αυτή την εκδοχή. Δεν κάνει απεργία πείνας για να μεταφερθεί για μια δυο μέρες στον Κορυδαλλό και μετά να επιστρέψει πάλι πίσω, αφού μπορούν να τον στείλουν οπουδήποτε, ως κρατούμενο του Κορυδαλλού!
Ούτε θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή του για ένα τριτεύον θέμα όπως αυτό του τόπου κράτησής του. Ούτε θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή του για ένα τριτεύον θέμα όπως αυτό του τόπου κράτησής του. Εξάλλου, θα μπορούσε να υποβάλει αίτημα για μεταγωγή και ας αφεθεί στη δικαιοσύνη να κρίνει.
Πολιτική νίκη επιδιώκει, μόνο. Ο αγώνας τώρα -πάντα- συνεχίζεται. Οι "νίκες" θρέφουν το χώρο αυτό και όχι οι ήττες! Γι' αυτό και πρέπει να ηττηθεί ο χώρος.
Δεν έχουμε ξεμπερδέψει με την τρομοκρατία, όπως το έχει κάνει η υπόλοιπη Ευρώπη. Η νέα τρομοκρατία, αυτή με τον ισλαμικό μανδύα, έχει εντελώς άλλα χαρακτηριστικά, εμείς έχουμε ακόμα την τρομοκρατία παλαιού τύπου. Και με αυτήν πρέπει να λογαριαστούμε.
Για το νομικό σκέλος του αιτήματος, μεταφέρω απόσπασμα από ένα κείμενο στα Νέα, πριν από λίγο καιρό, του νομικού Αντύπα Καρίπογλου:
"Τα δικαιώματα καθορίζονται από το Σύνταγμα, τις διεθνείς συμβάσεις και τον νόμο και προβλέπουν τους όρους με τους οποίους εκτίεται η ποινή. Και οι νόμοι μπορούν να αλλάζουν εντός των ορίων του Συντάγματος και των διεθνών συμβάσεων. Κανένα θεμελιώδες δικαίωμα να εκτίει την ποινή του ο κ. Κουφοντίνας σε αγροτικές φυλακές δεν υπάρχει. Πριν, ο νόμος όριζε – κακώς, κατά την γνώμη μου - ότι μπορεί να την εκτίει υπό πιο χαλαρές συνθήκες, να παίρνει άδειες, να κάνει βόλτες. Η νέα ρύθμιση του νόμου, ότι για τα αδικήματά του η ποινή δεν μπορεί να εκτιθεί σε αγροτικές φυλακές, δεν παραβιάζει κανένα δικαίωμά του. Μετά την θέση της σε ισχύ, όσοι εκτίουν ποινή για αδικήματα τρομοκρατίας και είχαν μεταχθεί σε αγροτικές φυλακές, μετάγονται εκ νέου στο προηγούμενο σωφρονιστικό κατάστημα. Οποιαδήποτε ερμηνεία αυτής της διάταξης ως δικαίωμα του κρατουμένου να εκτίσει την ποινή του στο ίδιο ακριβώς κατάστημα που την εξέτιε πριν τις αγροτικές φυλακές, είναι απολύτως εσφαλμένη. Υπάρχει μια κακοτεχνία στην διατύπωση της διάταξης, αλλά η έννοιά της είναι εντελώς προφανής. Η Κεντρική Επιτροπή Μεταγωγών μπορεί να διατάξει την μεταγωγή ενός κρατουμένου από το κατάστημα του Κορυδαλλού στο κατάστημα του Δομοκού, για λόγους που προβλέπει ο Σωφρονιστικός Κώδικας. Είναι, λοιπόν, ανόητο να ισχυριστεί κάποιος ότι η ΚΕΜ όφειλε να διατάξει την μεταγωγή του στον Κορυδαλλό, απ’ όπου μπορούσε αμέσως να διατάξει την μεταγωγή του στον Δομοκό, αλλά παραβίασε τα δικαιώματά του επειδή το έκανε με μια απόφαση. Η μεταγωγή του κ. Κουφοντίνα στο κατάστημα Δομοκού δεν παραβιάζει κανένα απολύτως δικαίωμά του. Η ξεκάθαρη έννοια της διάταξης είναι ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να κρατείται σε αγροτικές φυλακές, αλλά σε φυλακές του τύπου που ο νόμος ορίζει για την περίπτωσή του".
* Ο Τζον Ρωλς ήταν Αμερικανός φιλόσοφος, κυρίαρχη φιγούρα της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας του 20ού αιώνα. Το magnum opus του, Θεωρία της Δικαιοσύνης (1971), χαιρετήθηκε κατά την χρονιά δημοσίευσής του ως «το σημαντικότερο έργο στην ηθική φιλοσοφία από την λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου».
Σάκης Κουρουζίδης
Διδάκτορας Γεωφυσικής, εργάστηκε στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Αστεροσκοπείου Αθηνών ενώ επί χρόνια υπήρξε διευθυντής της Διευθύνσεως Υποστήριξης Ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Δρων οικολόγος, διετέλεσε διευθυντής των περιοδικών Νέα Οικολογία και Δαίμων της Οικολογίας. Ίδρυσε και διεύθυνε την Ευώνυμο Οικολογική Βιβλιοθήκη στην οποία έχει εκδώσει πολλά βιβλία.