Η κατάσταση της τέταρτης εξουσίας στην Ελλάδα και η αξία του τοπικού τύπου
Σε μία δημοκρατική κοινωνία η πληροφορία αποτελεί το χρησιμότερο εργαλείο στα χέρια του πολίτη. Πώς άλλωστε θα κρίνει κανείς τις εξελίξεις στη χώρα και στον τόπο του αν δεν γνωρίζει ποιες είναι αυτές; Πώς
θα αξιολογηθεί το έργο της εκάστοτε κυβέρνησης ή δημοτικής αρχής αν οι πολίτες αγνοούν βασικές πληροφορίες επ’ αυτού; Στις μαζικές δημοκρατίες των εκατομμυρίων πολιτών, τα ΜΜΕ καλούνται να επιτελέσουν αυτήν την κρίσιμη εργασία. Δεν αποκαλούνται τυχαία τέταρτη εξουσία. Κατανοεί κανείς λοιπόν ότι το έργο αυτό πρέπει να ολοκληρώνεται με σοβαρότητα, αντικειμενικότητα, αξιοπρέπεια, μεθοδικότητα και πολλή, πολλή, μα πάρα πολλή προσοχή.
Η κατάσταση στον ελληνικό Τύπο
Αν καμία από αυτές τις λέξεις, αγαπητέ αναγνώστη, δεν σου κάθεται καλά όσον αφορά τα ΜΜΕ της ηλιόλουστης μας χώρας, συγχαρητήρια, δεν γεννήθηκες εχθές. Το παράπονο περί της κατάστασης της δημοσιογραφίας στη χώρα μας δεν αποτελεί ευσεβή πόθο αντικυβερνητικών δυνάμεων, αλλά μία θλιβερή πραγματικότητα με ανησυχητικές συνέπειες για το κράτος δικαίου. Δεν τα βγάζω αυτά από το μυαλό μου. Σε σχετική έρευνα των ‘Reporters without borders’ η Ελλάδα κατέλαβε την 107η θέση παγκοσμίως. Από τις 180 χώρες συνολικά. Πρώτοι από το τέλος και στην ΕΕ ενώ η ίδια η Κομισιόν σε έκθεσή της χαρακτήρισε την Ελλάδα χώρα υψηλού κινδύνου όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου. Δεν το λες και κορυφαία επίδοση.
Η κατάσταση αυτή οφείλεται κατά βάση στα οικονομικά βάρη που επέφερε σε πολλά ΜΜΕ τόσο η οικονομική κρίση όσο και η ψηφιακή επανάσταση του διαδικτύου. Ειδικά τον καιρό του Κόβιντ τα χτυπήματα ήταν ανελέητα. Γενικότερα όμως, στην εποχή των δωρεάν ειδήσεων και της αδυναμίας ανταγωνισμού του παραδοσιακού μοντέλου διαφήμισης με αυτό της Google και του Facebook, όσοι δημοσιογραφικοί φορείς δεν έχουν κάποιον παράγοντα να τους χρηματοδοτεί ή την «τύχη» να λαμβάνουν κονδύλια από την κυβέρνηση, βρίσκονται αργά ή γρήγορα με την πλάτη στον τοίχο. Ο ανεξάρτητος, ο αυτόνομος, αλλά και ο τοπικός Τύπος δυσκολεύεται να επιβιώσει και χιλιάδες μικρότερες εφημερίδες είτε κλείνουν είτε εξαγοράζονται από μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους.
Πώς να ανταγωνιστεί κανείς αυτούς τους μεγάλους και τους ευνοημένους; Οι οποίοι μεγάλοι και ευνοημένοι δεν έχουν τυχαία τα λεφτά τους. Σε αυτή τη ζωή τίποτα δεν είναι χωρίς αντάλλαγμα και όταν κάποιοι εκατομμυριούχοι ή/και η κυβέρνηση σε χρηματοδοτούν, προφανώς έχουν κάποιες απαιτήσεις από σένα. Υπάρχουν πράγματα που δεν μπορείς να πεις, εικόνες που δεν μπορείς να δείξεις και φωνές που δεν πρέπει να αφήσεις να ακουστούν. Κάπως έτσι, τα ΜΜΕ στην Ελλάδα έχουν πάρει την κατιούσα και ο κόσμος σιγά-σιγά παύει να τα εμπιστεύεται.
Ο τοπικός Τύπος
Μ’ αυτά και μ’ αυτά, η κοινή γνώμη στην Ελλάδα φαίνεται να εμπιστεύεται πλέον περισσότερο τα τοπικά μέσα (όπως φαίνεται στο κάτω γράφημα από έρευνα του Reuters). Γιατί μπορεί να μην έχουν το κύρος που έχουν τα μεγάλα ΜΜΕ ή να μην ασχολούνται με τα πιο «καίρια» σημεία της παγκόσμιας επικαιρότητας, αλλά έχουν και αυτά ένα σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν. Σε κάθε τόπο υπάρχουν εξελίξεις και νέα που αφορούν την τοπική κοινότητα, την ποιότητα ζωής της και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Όπως λέω και σε άλλο άρθρο, όσο και αν παγκοσμιοποιηθεί ο κόσμος, όσο «μικρός» και αν γίνει, πάντα θα είμαστε μέλη μίας τοπικής κοινότητας. Θέλουμε-δεν θέλουμε. Μπορούμε να αγνοήσουμε αυτό το γεγονός, αλλά όπως και να έχει, τα προβλήματα της κοινότητας μας είναι και δικά μας προ-βλήματα.`
Η τοπική ειδησεογραφία θέλει και μπορεί να προσφέρει πολλά αλλά αν δεν την στηρίξει κανείς, θα εξαφανιστεί.
Σε αυτό το σημείο καλώς ή κακώς θα ευλογήσουμε λίγο τα γένια μας. Αλλά δεν πρόκειται μόνο για τα δικά μας γένια, αλλά για τα γένια ενός ολόκληρου τομέα που ενώ έχει να επιδείξει σοβαρό έργο, τον τελευταίο καιρό βρίσκεται όλο και περισσότερο χωρίς στήριξη. Τα τοπικά μέσα πονάνε τον τόπο τους και ασχολούνται με αυτόν με πραγματικό ενδιαφέρον. Έχουν τόσο χωροταξική όσο και ψυχολογική εγγύτητα με τα τεκταινόμενα της κοινότητας και μία αναπόφευκτη αλληλεπίδραση. Δεν αποτελούνται από τεράστιες ομάδες με άνωθεν εντολές αλλά από ανθρώπους που ζουν και συμμετέχουν στην κοινότητα.
Στη Νέα Σμύρνη ξέρουμε καλά ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να ελέγχεται και με τον έναν ή τον άλλον τρόπο να λογοδοτεί στους δημότες της. Οι δημότες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε έγκυρες και χρήσιμες πληροφορίες όσον αφορά τις εξελίξεις. Αυτήν την εργασία καλούνται να επιτελέσουν τα τοπικά μέσα. Στην εποχή των fake news και της συνεχούς ροής ανεπεξέργαστων πληροφοριών καλούνται να φιλτράρουν, να αξιολογήσουν και να παρουσιάσουν νηφάλια αυτές τις πληροφορίες.
Αυτό προφανώς προϋποθέτει και έναν τοπικό τύπο σοβαρό και ικανό. Δεν είναι πάντα εύκολο γιατί όπως είπαμε οι ομάδες είναι μικρές, οι ίδιοι άνθρωποι καλούνται να καλύψουν πολλά πόστα και δεν υπάρχουν πάντα τα μέσα να στηρίξουν χρονοβόρες έρευνες που μπορεί να οδηγήσουν και σε αδιέξοδο. Παρόλα αυτά, ακόμα και σε αυτό το πλαίσιο, ο τοπικός τύπος καλείται εκ των πραγμάτων να είναι πιο υπεύθυνος, ακριβώς γιατί είναι τοπικός. Γιατί υπάρχει αμεσότητα. Αν πάρεις τηλέφωνο π.χ. σε αυτήν την εφημερίδα, θα το σηκώσει ο εκδότης. Τα γραφεία είναι δίπλα στην Πλατεία. Πίσω από κάθε άρθρο υπάρχει κάποιο πρόσωπο, το οποίο εκτίθεται και είναι προσβάσιμο στη κοινότητα.
Ο τοπικός τύπος δεν καλείται να σχολιάσει όμως μόνο πολιτικές εξελίξεις, αλλά αποτελεί και μοναδική πηγή πλήθους πληροφορίων για την εκάστοτε περιοχή. Η δικιά μας εφημερίδα για παράδειγμα, πέρα από το μηνιαίο έντυπο, προσπαθεί καθημερινά να καλύπτει τα νέα της Νέας Σμύρνης με άρθρα στην ιστοσελίδα, στα social αλλά και στο γκρουπ της στο Facebook. Στο site της nsonline.gr προσφέρει όλες τις σημαντικές πληροφορίες για την περιοχή. Έχει από οδηγό αγοράς μέχρι αρχείο φωτογραφιών με την ιστορία της Νέας Σμύρνης. Από εφημερεύοντα φαρμακεία μέχρι αγγελίες σπιτιών. Ψηφιακό αρχείο με όλα τα τεύχη που έχουν εκδοθεί από το 2013, αλλά και παραδοσιακό αρχείο από το 1982!
Όλα αυτά μπορούν να συντηρηθούν είτε με διαφημίσεις είτε με συνδρομή. Και τα δύο αυτά μοντέλα όμως έχουν υποφέρει πολύ. Το διαδίκτυο έφερε την απαίτηση τα νέα να είναι δωρεάν, οπότε το μοντέλο της συνδρομής μέχρι στιγμής έχει ατυχήσει –αν και τελευταίως τα μεγάλα ειδησεογραφικά μέσα του εξωτερικού όπως π.χ. οι New York Times, ξαναβάζουν συνδρομή. Από την άλλη πλευρά, η ακρίβεια, η οικονομική ύφεση, αλλά και το νέο μοντέλο διαφήμισης που έφερε το διαδίκτυο πλήγωσαν σημαντικά το παραδοσιακό μοντέλο διαφημίσεων.
Ο τοπικός τύπος φέρει το χρέος και την ευθύνη της ακούραστης κάλυψης των τοπικών ειδήσεων με σοβαρότητα, μεθοδικότητα και αντικειμενικότητα -όσο του το επιτρέπουν τα μέσα του. Καλώς ή κακώς όμως, ευθύνη για τον τοπικό τύπο έχει και η τοπική κοινότητα. Η αξία του τοπικού τύπου ορίζεται από την αξία που του προσδίδει η τοπική κοινότητα. Και βάσει αυτής ζει ή πεθαίνει. Έχω την ελπίδα ότι υπάρχει ακόμα χώρος σε αυτόν τον κόσμο για τον τοπικό τύπο. Δεν είναι δικιά μου απόφαση όμως...